Column: De punt naar voren, doodsteek voor Ajax

De afgelopen twee seizoenen speelde Ajax haar wedstrijden, ook tegen de mindere goden, met twee controleurs en een 10 op het middenveld. Vorig seizoen ging dat goed en wel omdat we in Pantelic beschikten over een spits die kaatste en diep ging. Emanuelson, De Jong en Suarez konden hier heerlijk omheen bewegen en bij vlagen werden er dan ook oogstrelende aanvallen afgeleverd. Het team kreeg nauwelijks tegendoelpunten en iedere wedstrijd wist het wel drie of meer keer te scoren. Kortom, er werd dominant en dwingend gespeeld, waarbij de bal goed in de ploeg gehouden werd. Dit leidde tot een indrukwekkende inhaalrace, waarin Twente en PSV op fantastische wijze werden verslagen, maar die net niet genoeg bleek voor het kampioenschap. Het systeem van 4-2-3-1 functioneerde dus naar behoren, zo goed zelfs dat het systeem nagenoeg heilig werd.

Zo gingen we ook dit seizoen door met dit systeem. Pantelic was inmiddels ingeruild voor El Hamdaoui, een heel ander type spits, die de bal op haalt op het middenveld en zelf de actie aangaat. Sinds de komst van El Hamdaoui is de dominantie in het spel verdwenen en heeft Siem de Jong geen fatsoenlijke wedstrijd meer gespeeld. De balans op het middenveld is volledig zoek en de verdediging komt regelmatig in de problemen. Ook de aanval wordt minder goed in stelling gebracht. Dit wordt onterecht aan een vormdip van betrokken spelers toegeschreven. Wanneer we het tactisch beschouwen, dan is het allemaal heel goed uit te leggen. Aan de hand van een vergelijking in de afbeeldingen hieronder, tussen de opstellingen van vorig seizoen en dit seizoen, zal ik proberen aan te geven waar de kern van het probleem zit:

In de linker afbeelding zien we dat wanneer Anita en Van der Wiel opkomen, zij de combinatie met Emanuelson en Suarez aan kunnen gaan, die dan vervolgens naar binnen kunnen trekken in afwachting van de voorzet. Ze kunnen echter ook zelf de zijkanten opzoeken. Pantelic gaat de kaats aan met Emanuelson, De Jong of Suarez, waarna hij de spits in duikt. Hiermee trekt hij het gat waar De Jong in kan duiken. Hierdoor kunnen door korte combinaties prachtige aanvallen opgezet worden. Bij balverlies is de veldbezetting goed waardoor Suarez, De Jong en Suarez kunnen storen en waarbij De Zeeuw en Enoh de counter eruit kunnen halen. Bovendien kunnen zij bij aanvallen over de zijkanten rugdekking geven aan Vertonghen en Alderweireld, die op hun beurt weer de backs rugdekking kunnen geven. Hierbij is de veldbezetting dus ideaal en is het niet gek dat Ajax in de tweede helft van het vorige seizoen verdedigend goed stond en er met attractief en dominant voetbal werd gewonnen.

In de rechter afbeelding wordt dan ook direct duidelijk waarom het dit seizoen veel minder goed loopt. In plaats van Pantelic, is El Hamdaoui een spits die inzakt en de bal komt ophalen. Hierdoor loopt hij De Jong in de weg, die op deze manier niet zijn taken als 10 kan uitvoeren. Bovendien hebben Suarez en Emanuelson hier ook last van, omdat de combinaties hierdoor stroef verlopen, en dat zie je vooral bij Suarez tot frustratie leiden die zijn spel niet te goede komt en waardoor hij veel minder scoort. Door de verwarring staan de voorwaartsen regelmatig uit positie, waardoor Enoh en De Zeeuw bij balverlies moeten inschuiven en daarmee een groot gat op het middenveld achter laten. Hierdoor kunnen Vertonghen en Alderweireld geen rugdekking verlenen aan de backs bij aanvallen over de zijkanten, omdat zij worden gedwongen in het centrum te blijven. De snel combinerende tegenstander kan op deze manier in het ontstane gat op het middenveld duiken, waardoor de verdediging onder hoge druk komt te liggen. Menig tegengoal is op deze manier geïncasseerd. Het slechte spel is dus niet zo zeer te wijten aan individuele spelers, hoewel individuele fouten zeker meespelen. Het koppige vasthouden aan de formatie met de punt naar voren is echter de grootste oorzaak van de disbalans op het middenveld en daarmee het zeer matige spel. Martin Jol zou er goed aan doen om de punt te kantelen naar achteren. Niet alleen wordt, spelend met een spits als El Hamdaoui, de veldbezetting hierdoor weer hersteld, maar je kunt ook nog eens aanvallender spelen. Wederom zal ik dit aan de hand van een afbeelding proberen uit te leggen:

Kijkend naar de afbeelding zie je een 4-3-3 waarin een soort 4-4-2 met ruit op het middenveld ontstaat. Het eerste grote voordeel van deze speelwijze is dat je het veld breed kan houden. Ten tweede krijgt El Hamdaoui nu de mogelijkheid om in te zakken, zonder dat hij iemand in de weg loopt. Met Sulejmani en Suarez heb je twee spelers met snelheid, die ook nog eens naar binnen kunnen trekken met een actie. Zij kunnen in de combinatie gaan met El Hamdaoui, waarna zij in het gat duiken dat door El Hamdaoui is getrokken. De zijkanten blijven dan aanspeelbaar door de opkomende backs. Ook kan El Hamdaoui in combinatie gaan met de beiden halfspelers waardoor je aanvallen over vele schijven kunt laten lopen. Lindgren hoeft niet in te schuiven omdat er vroeg gestoord kan worden door Eriksen en De Zeeuw en kan de eventuele counter eruit halen of de positie overnemen van Vertonghen of Alderweireld, die vervolgens de backs rugdekking kunnen geven. Op deze manier ontstaat weer een ideale veldbezetting, waarbij Eriksen en De Zeeuw voor creativiteit op het middenveld kunnen zorgen. Doordat de balans hersteld is, wordt de verdediging weer ontlast en worden de aanvallers beter in stelling gebracht.

Samenvatten is het probleem het huidige Ajax dus ontstaan door de verandering van de spits. Ofwel heeft Jol een verkeerde spits aangetrokken voor zijn visie, ofwel ziet Jol niet wat er op tactisch gebied misloopt. Er is een kettingreactie ontstaan waardoor veel spelers uit positie lopen en de balans vooral op het middenveld volledig verstoord raakt. Hierdoor gaan spelers zich frustreren en nog verder onder hun kunnen spelen. Elke redelijk combinerende tegenstander het Ajax moeilijk kan maken, zoals we tegen FC Utrecht en Excelsior hebben kunnen zien. Door over te stappen naar een 4-3-3 met de punt naar achteren kan de balans echter hersteld worden en zullen veel spelers zich weer veel prettiger gaan voelen op hun posities. Aanvallen zullen weer soepel kunnen worden ingezet en doordat je aanvallender speelt, kun je eerder de opbouw van de tegenstander verstoren, waardoor je sneller de bal weer in bezit krijgt. En heb je de bal, dan kan de tegenstander ook niet scoren. Dat de verdediging vorig jaar heel weinig doelpunten tegen kreeg kwam juist puur door de goede veldbezetting, in veel mindere maten maar door de individuele kwaliteiten van de verdedigers. Hopelijk ziet Jol snel het licht, en houdt hij niet vast aan de punt naar voren, waardoor Ajax meer tegen zichzelf voetbalt dan tegen de tegenstander. Zo zie je maar wat één speler in een elftal voor een verschil kan maken.